ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ
Τις παραμονές της Επανάστασης του 1821 η Βοστίτζα (Αίγιο) ήταν μια πόλη ευημερούσα με 6.000 περίπου κατοίκους και – σύμφωνα με το κοινοτικό σύστημα – είχε αρκετές οικογένειες «τζάκια» κοτζαμπάσηδων, προεστών και προκρίτων. Οι πρόκριτοι της Βοστίτσας έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στον Αγώνα του 1821 (Λόντοι, Μελετόπουλοι, Δεσποτόπουλοι, Αλεξανδρόπουλοι, Χαραλάμπηδες, Χρυσανθόπουλοι κ.ά.).
Τα αρχοντικά των πρωταγωνιστών της Επανάστασης ήσαν ξακουστά στην εποχή τους και αναφέρονται σε αυτά – με λεπτομερείς περιγραφές – αρκετοί περιηγητές.
Και μέχρι πριν λίγα χρόνια στο Αίγιο υπήρχαν πολλά αρχοντικά αγωνιστών και πλουσίων εμπόρων. Σταδιακά, όμως, κατεδαφίστηκαν ενώ ο σεισμός του 1995 εξαφάνισε σχεδόν όσα είχαν απομείνει.
Σήμερα στο Αίγιο υπάρχουν μόνο δύο αρχοντικά: του Αναστάση Λόντου και του Λεωνίδα Χρυσανθόπουλου. Σώζεται επίσης το εξοχικό του Ανδρέα Λόντου, ενώ στο χωριό Παρασκευή σώζεται ο Πύργος του Χιλιάρχου Ορεινού – σε πολύ καλή κατάσταση.
Αρχοντικό Αναστάση Λόντου
Η οικογένεια Λόντου κατάγεται από το χωριό Κάλανος της ορεινής Αχαΐας, όπου εκεί σώζεται ο Πύργος των Λονταίων. Κλάδος της οικογένειας αυτής εγκαταστάθηκε στο Αίγιο στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο αρχηγός της οικογένειας, Γκολφίνος, έγινε κοτζαμπάσης Βοστίτσας και έκτοτε η οικογένεια διατήρησε τα πρωτεία στον καζά της Βοστίτσας. Ο δε Σωτηράκης Λόντος, πατέρας του Ανδρέα Λόντου, έγινε Μορογιάννης (δηλαδή γενικός επίτροπος των Πελοποννήσιων κοντά στον τούρκο διοικητή της Τρίπολης). Πολλές φορές δε, είχε σταλεί ως βεκίλης στην Κωνσταντινούπολη, αλλά έπεσε σε δυσμένεια και το 1812 oι τούρκοι τον αποκεφάλισαν στην Τρίπολη.
Ο δευτερότοκος γιός του Σωτηράκη Λόντου, Αναστάσιος, με το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821, εγκατέλειψε τις ιατρικές σπουδές στην Ιταλία και ήρθε για να δηλώσει παρών στον Αγώνα. Αμέσως, λόγω της γλωσσομάθειάς του, έγινε Γραμματέας στην Πρώτη Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, ενώ αναδείχθηκε πολλές φορές πληρεξούσιος Βοστίτσας. Το 1826, παντρεύτηκε την Αικατερίνη Μελετοπούλου και πήρε ως προίκα το συγκεκριμένο αρχοντικό το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα – το μοναδικό πέτρινο από την εποχή του ΄21 στο κέντρο της πόλης – και στεγάζει το Δημοτικό Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Αιγίου.
Το σπίτι αυτό είναι πέτρινο διώροφο με εξωτερική διπλή σκάλα και πολλά παράθυρα σε όλες τις πλευρές. Εξωτερικά το κτίριο έχει δεχτεί ελάχιστες παρεμβάσεις και διατηρεί επομένως πολλά από τα αρχικά χαρακτηριστικά του (δηλ. μεγάλα και πολλά παράθυρα, κεραμοσκεπή, πέτρινη σκάλα κ.ά.), ενώ εσωτερικά έχει πολλές αλλαγές για να εξυπηρετεί σκοπούς, που κάθε ιστορική περίοδο υπηρετούσε. Και πράγματι, έχει ιδιαίτερη ιστορική σημασία το συγκεκριμένο κτίριο, καθώς υπηρέτησε την ιστορική εξέλιξη της κοινωνίας του Αιγίου.
Το 1833 ο Αναστάσιος Λόντος διορίζεται από την Αντιβασιλεία ως ο πρώτος Δήμαρχος Αιγίου και το σπίτι του αυτό αποτέλεσε το πρώτο Δημαρχείο Αιγίου, ενώ στη συνέχεια προοριζόταν για Δημοτικό Νοσοκομείο.
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στέγασε Δημοτικό Σχολείο ως το 1995, οπότε υπέστη φθορές από τον καταστροφικό σεισμό του Ιουνίου. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι εδώ, στο υπόγειο του ιστορικού αυτού κτιρίου ετάφη η σορός του Ανδρέα Λόντου τον Σεπτέμβριο του 1846, όπου και παρέμεινε πέντε χρόνια, καθώς η κυβέρνηση Κωλέττη απαγόρευε την κανονική του ταφή, εξαιτίας της αυτοχειρίας του. Το σπίτι του Λόντου, ολοκληρώνοντας την ιστορική του πορεία, «βρήκε επιτέλους τον ιστορικό του προορισμό»: έγινε Μουσείο. Σήμερα, με ενέργειες της Ιστορικής-Λαογραφικής Εταιρείας Αιγιάλειας (ΙΛΕA) το συγκεκριμένο σπίτι στεγάζει το Δημοτικό Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Αιγίου «Ανδρέας Λόντος».
Αρχοντικό Ανδρέα Λόντου
Ο Ανδρέας Λόντος, γιός του Σωτηράκη Λόντου, γεννήθηκε στο Αίγιο το 1784, αναδείχτηκε πρόκριτος και ήταν από τους πρώτους που ασπάστηκε την ιδέα της Επανάστασης. Το 1809 φιλοξένησε στο αρχοντικό του τον Λόρδο Μπάιρον, ο οποίος τον εθαύμασε και σημείωσε στο ημερολόγιο του: «… υπό το παιδαριώδες εξωτερίκον έκρυπτε νούν ώριμον και φιλοπατρίαν….», ενώ το 1824 σημειώνει: «… ο Λόντος ήτο είς των μεγαλυτέρων γαιοκτημόνων της Πελοποννήσου… Υπήρξε είς των πρώτων αναπετασσάντων την σημαίαν τού Σταυρού και δεν είχε παύσει υπηρετών την πατρίδα και τους συμπατριώτας του μετ΄ ανδρείας και ζήλου και αφιλοκερδείας». Πράγματι, ο A. Λόντος την 21η Μαρτίου του 1821 έσπευσε να βοηθήσει τους Πατρινούς που είχαν ήδη επαναστατήσει με 400 μαχητές και αυτοσχέδια σημαία (κόκκινη με μαύρο σταυρό). Πρωτεργάτης του 1821, πολέμησε όλα τα χρόνια του Αγώνα σε όλες σχεδόν τις μάχες (Άργος, Μεσολόγγι, Κόρινθος, Αχαΐα). Ασχολήθηκε και με την πολιτική, έγινε πολλές φορές υπουργός (Εσωτερικών, Στρατιωτικών) και πρωτοστάτησε στη διεκδίκηση Συντάγματος, την 3η Σεπτεμβρίου 1843. Και αφού περιέπεσε στην «εσχάτη ένδειαν», αυτοκτόνησε τον Σεπτέμβριο του 1846. Για όλους αυτούς τους αγώνες του, στην επιτάφια του μαρμάρινη πλάκα είναι χαραγμένα τα εξής: «Ισοπολιτείας και ισονομίας τούς δύο καλλίστους αγώνας πρωταγωνιστήσαντα (1821-1843), Ανδρέαν Λόντον, όδε καλύπτει παυσίλυπος λίθος».
Το σπίτι των Λονταίων βρισκόταν και αυτό στο κέντρο του Αιγίου και ήταν βέβαια το πατρικό (δηλ. του Σωτηράκη Λόντου), αλλά δεν σώζεται σήμερα. Έχουμε όμως μια ενδιαφέρουσα περιγραφή από τον Λόρδο Μπάιρον, που φιλοξενήθηκε από τον Λόντο τον Δεκέμβριο του 1809, τότε που νεαρός ακόμη, επισκέφθηκε την Ελλάδα. Και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ν΄ αναφέρουμε αυτή την περιγραφή ακριβώς, αφού ένας Άγγλος ευγενής εντυπωσιάστηκε τόσο, ώστε ένιωσε την ανάγκη να την καταγράψει στο ημερολόγιο του: «Εφιλοξενήθημεν ανέτως καί αυτοπροσώπως παρ΄ αυτού (δηλ. του Ανδρέα Λόντου). Η οικία ήτο μεγάλη και εκτισμένη επί πετρίνων τόξων και η άνοδος είς αυτήν εγίνετο διά ξυλίνης κλίμακος. Περιλαμβάνει δύο πτέρυγας, την δεξιάν, κατεχομένην από τας γυναίκας, τας οποίας – σημειωτέον – δεν είδομεν κατά το διάστημα των δέκα ημερών. Τα αριστερά διαμερίσματα αποτελούνταν από την αίθουσα των ακροάσεων και από ένα παράπλευρον δωμάτιο, όπου εκοιμώμεθα. Η στοά, η οποία συνένωνε τας δύο πτέρυγας, είχε είς το μέσον την τραπεζαρίαν. Η αίθουσα των ακροάσεων ήτο ωραία επιπλωμένη με ωραιοτάτους σοφάδες και ένα πλούσιο τάπητα sach windοws, πράγμα μεγάλης σπουδαιότητος. Είς την τραπεζαρίαν υπήρχαν τράπεζαι και καθίσματα. Μας είπαν ότι η οικία αυτή ήταν καλυτέρα από όσας μπορούσε να έχει ένας Έλλην είς τον Μωρέαν».
Αρχοντικό – Εξοχικό του Ανδρέα Λόντου
Ο Ανδρέας Λόντος, ο επιφανέστερος Αχαιός της Επανάστασης του 1821, διέθετε και εξοχική κατοικία μόλις 2 χιλιόμετρα έξω από την πόλη του Αιγίου (Βοστίτσα), που διατηρείται ακόμη και σήμερα με πολλά από τα αρχικά αρχιτεκτονικά της στοιχεία, καθώς είναι άθιχτο το κυρίως σπίτι, ενώ δίπλα έχει προστεθεί ένα μεγάλο παραλληλόγραμμο οίκημα, που ίσως λειτουργούσε τότε ως υποστατικό (στάβλος, αποθήκη και μύλος). Αργότερα προστέθηκε και όροφος. Και σίγουρα περιβαλλόταν από μια μεγάλη έκταση κτήματος (περί τα 10 στρέμματα και κατ’ άλλους 50 στρέμματα, με δέντρα οπωροφόρα και εσπεριδοειδή). Αυτό το σπίτι – και το κτήμα – ο Λόντος παρά τη μεγάλη δυσπραγία του, δεν το πούλησε. Επειδή δεν είχε άμεσους απογόνους, το κληρονόμησαν δύο ανιψιές του, οι οποίες το πούλησαν σταδιακά όλο.
Κάποια χρόνια, οι νέοι ιδιοκτήτες του σπιτιού το λειτούργησαν ως αλευρόμυλο (αφού για προστασία, το σπίτι περιβαλλόταν γύρω από μια μεγάλη τάφρο με τρεχούμενο νερό). Σήμερα το συγκρότημα ανήκει σε δυο ιδιοκτήτες, που ζουν περισσότερο στην Αμερική, αλλά το διατηρούν όπως ήταν πριν έναν αιώνα.
Αρχοντικό Χρυσανθόπουλου
Στον Πανάγο Χρυσανθόπουλο ανήκε ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα – σήμερα – αρχοντικά του 1821. Ο Πανάγος γεννήθηκε στο χωριό Βερσοβά Νωνάκριδος το 1758 και στη συνέχεια κατέβηκε στο Αίγιο ασχολούμενος με το εμπόριο, ενώ συνδεόταν με συγγενικούς δεσμούς με την οικογένεια Ανδρέα Λόντου. Κατά τη διάρκεια του Αγώνα, ο Πανάγος, πολύ μορφωμένος για την εποχή, διέθεσε μεγάλα ποσά για τη συντήρηση των στρατοπέδων του Ανδρέα Λόντου, καθώς ήταν πρώτα εξαδέρφια. Με το τέλος της Επανάστασης και σε μεγάλη ηλικία, ο Πανάγος έγινε συμβολαιογράφος Αιγίου.
Το Αρχοντικό Χρυσανθόπουλου αγόρασε ο Πανάγος από έναν τούρκο πριν το 1821. Είναι καλοδιατηρημένο, χωρίς καμία αλλαγή στο εσωτερικό του αρχοντικού ή στην εξωτερική του όψη, έως σήμερα.
Πρόκειται για ένα καθαρά αστικού τύπου κτίριο, που βρίσκεται στους Αγίους Αποστόλους, περιοχή της Βοστίτσας, όπου κατοικούσαν απλοί άνθρωποι, καθώς τα αρχοντικά ήσαν στο κέντρο της πόλεως. Είναι παραλληλόγραμμο, διώροφο, αλλά όχι πολύ μεγάλο. Χαρακτηριστικό του σπιτιού αυτού είναι η μεγάλη σάλα στο ισόγειο και η μεγάλη πλατιά σκάλα στο εσωτερικό της σάλας που οδηγούσε στα υπνοδωμάτια, αλλά και στο χώρο υποδοχής των ξένων. Τα παράθυρα είναι μικρά και χαμηλά. Το σημαντικότερο όμως γνώρισμα αυτού του αρχοντικού είναι το μπαλκόνι του, το «χαγιάτι» του, που σώζεται όπως ακριβώς ήταν από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Γιατί έχει οροφή ξύλινη, με εξαιρετικό ξύλινο διάκοσμο. Είναι σχετικά μικρό, σαν είδος εξώστη και δεν έχει καμιά σχέση με τα μακρόστενα συνηθισμένα μπαλκόνια της περιοχής. Και είναι το μοναδικό αρχοντικό του Αιγίου, που κατοικείται συνέχεια από την οικογένεια Χρυσανθόπουλου, ανήκει δε στον τ. πρέσβυ Λεωνίδα Χρυσανθόπουλο και βρίσκεται στην αρχή ενός μεγάλου ιδιόκτητου κτήματος.
Αυτό ακριβώς το κάνει να διαφέρει από τα άλλα αρχοντικά των αγωνιστών, που βρίσκονται στο κέντρο της πόλης. Το κτήμα είναι γεμάτο από εσπεριδοειδή άλλα και μερικούς φοίνικες, που έχουν ζωή από την Τουρκοκρατία. Όπως δείχνει και το ιστορικό του σπιτιού αυτού, ανήκε σε κάποιον πλούσιο τούρκο αξιωματούχο. Κι’ αυτό είναι σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο, καθώς στη Βοστίτσα λίγοι τούρκοι κατοικούσαν και ζούσαν «αρμονικά» με το ντόπιο στοιχείο, γι’ αυτό δεν χρειαζόταν να «οχυρώνουν» τα νοικοκυριά τους. Ήσαν σπίτια απλά και ελεύθερα, όπως όλα τα άλλα σπίτια των ραγιάδων. Λόγω της ιστορικότητας και της ιδιαιτερότητας του, ο αείμνηστος πρέσβης Θεμιστοκλής Χρυσανθόπουλος, ιδιοκτήτης του υπέροχου αυτού σπιτιού, ένιωθε ιδιαίτερα υπερήφανος και ήθελε να το δείχνει σε φίλους και γνωστούς. Αλλά και για το σύγχρονο Αίγιο έχει ιδιαίτερη σημασία το αρχοντικό αυτό, καθώς «ζωντανεύει» την εικόνα μιας κοινωνίας πριν 200 και πλέον χρόνια, και την ιστορία μιας σημαντικής πολιτικής οικογένειας της Νεότερης Ελλάδας. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι περιέχει και πολλά έπιπλα, αυθεντικά σκεύη και κειμήλια της εποχής του 1821. Αποτελεί, δηλαδή, ένα πραγματικό «μουσείο» της σημαντικής αυτής ιστορικής εποχής.
Πύργος Σωτήρη Χαραλάμπη
Στη Ζαρούχλα υπάρχει σήμερα – σε πολύ καλή κατάσταση – ο Πύργος των Χαραλάμπηδων. Η οικογένεια καταγόταν από το Διακοπτό, όπου υπάρχει και το σπίτι των Χαραλάμπηδων. Ο Σωτήρης Χαραλάμπης υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους αρχηγούς της Πελοποννήσου πριν και κατά την Επανάσταση του 1821. Συμμετείχε στη Συνέλευση της Βοστίτσας, ως προεστός της επαρχίας Καλαβρύτων, έγινε δε και βεκίλης της επαρχίας στην Κωνσταντινούπολη. Ο Σωτήρης Χαραλάμπης με δικό του στρατιωτικό σώμα έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, όπως στην πολιορκία των Καλαβρύτων και της Τριπολιτσάς. Επίσης, στη Μάχη στο Λεβίδι, στην Πάτρα και στην Ακράτα.
Ο Πύργος στη Ζαρούχλα είναι διώροφη κατοικία με εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων, και εξωτερική που παραπέμπει σε οχυρωματική κατασκευή της όλης οικοδομής. Στη δυτική πλευρά υπάρχει πόρτα που, μάλλον, οδηγεί σε έξοδο ασφαλείας, ενώ στην ανατολική υπάρχει το χαγιάτι και μέρος της επισκευασθείσας πρόσοψης.
Σώζεται και το διώροφο σπίτι της οικογένειας Χαραλάμπη στο Άνω Διακοπτό. Δεν έχει χαρακτηριστικά πυργόσπιτου, είναι καθαρά παραδοσιακού χαρακτήρα με χαγιάτι. Στο πλάι του σπιτιού υπήρχε ελαιοτριβείο και στάβλοι.
Πύργος Χιλιάρχου Ορεινού
Στη Βοστίτσα υπήρχε και το σπίτι του Χιλιάρχου Ορεινού σε ένα στενό σημείο της πόλεως, που το ονόμαζαν «το στενό του Ορεινού» και εννοούσαν το σπίτι του αγωνιστή. Δεν σώζεται σήμερα, άλλα ο δρόμος πού ήταν το σπίτι ονομάζεται οδός Χιλιάρχου Ορεινού. Ο Χιλίαρχος Ορεινός, το πραγματικό του όνομα ήταν Κωνσταντίνος Ιωάννου, υπήρξε σπουδαίος Αγωνιστής του 1821. Με δικό του στρατιωτικό σώμα πολέμησε δίπλα στον Ανδρέα Λόντο και στο Δημήτριο Μελετόπουλο, συμμετέχοντας σε πολλές μάχες ως αντιστράτηγος. Γι’ αυτό και η Κυβέρνηση του απένειμε το δίπλωμα του Χιλιάρχου, καθώς και το χάλκινο αριστείο.
Στο χωριό Παρασκευή Αιγίου σώζεται ο Πύργος του Χιλιάρχου Ορεινού σε πολύ καλή κατάσταση. Πρόκειται για ένα πέτρινο, τριώροφο, παραλληλόγραμμο κτίριο, με μικρό μπαλκόνι στον τρίτο όροφο, με πολεμίστρες χαμηλά και είσοδο στο πίσω μέρος. Θυμίζει πολύ τους πύργους της Μάνης. Είναι δε το μοναδικό μνημειακό κτίριο της κοντινής περιοχής του Αιγίου, με χαρακτηριστικά πύργου. Χτίστηκε την εποχή του 1821.
Ο πύργος του Χιλιάρχου Ορεινού στην Παρασκευή συμπληρώνει τον αριθμό των σωζόμενων ιστορικών σπιτιών που υπάρχουν σήμερα στο Αίγιο και ανέρχονται στον αριθμό πέντε (το αρχοντικό του Αναστάση Λόντου, το εξοχικό του Ανδρέα Λόντου, το αρχοντικό του Πανάγου Χρυσανθόπουλου, το εξοχικό του Σπύρου Χαραλάμπη και ο πύργος του Xιλιάρχου Ορεινού), όπως έχουν ήδη περιγραφεί. Όσον αφορά στο αρχοντικό του Ανδρέα Λόντου – που δεν σώζεται σήμερα – είναι πολύ κατατοπιστική η περιγραφή του Λόρδου Μπάιρον.